Uit een oude schoenendoos in Toldijk (begin 20e eeuw)

Een overzicht van de openstaande rekeningen gevonden na het overlijden mijn overgrootmoeder Tonia Hartman in 1911. Deze rekeningen bieden een aardig inkijkje in de plaatselijke middenstand van die tijd. 

Over Tonia Hartman (1847-1911) zou wel niets bijzonders meer te vinden zijn. Ik had immers al zo veel materiaal. Maar toen ik op zekere dag in het Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers (ECAL) in Doetinchem was, heb ik toch ook maar eens haar stukken uit het archief van de Steenderense notaris Beker opgevraagd.

Ik kreeg een volle stofmap in mijn handen gedrukt. En wat daar in lag: een tijdsbeeld ontvouwde zich voor mijn ogen. Alsof je in een oude schoenendoos zit te neuzen die je op een regenachtige dag van zolder hebt gehaald. Zo zat er - naast aktes en interessante correspondentie tussen notaris en de familie - een aantal rekeningen in van rond haar overlijden en dat van mijn overgrootvader Arend Gerhard Garritsen (1840-1910). Met hem woonde Tonia op de inmiddels afgebroken Grote Hietcole, Hoogstraat 10 te Toldijk. Totdat ze na zijn overlijden boerderij en grond verkoopt, met uitzondering van een deel van de boomgaard en de tuin. Daar bouwt ze voor zichzelf een klein huisje: Hoogstraat 8. Ze zal er slechts zo'n zes weken gewoond hebben.

Meer over Tonia Hartman kun je lezen in het verhaal Boerderij De Grote Hietcole in Toldijk

De nota’s geven een mooi inkijkje in het Toldijk/Steenderen van rond 1910. Zo kocht Tonia haar vlees bij Vleeschhouwerij Ph. Philips. Op de rekening staat alleen ‘vlees’, niet welk soort vlees. Drie pond voor 1,27, en pond nog geschreven met het lb-teken dat staat voor ‘libra’, latijn voor pond. Je ziet dat meerdere kruideniers in de omgeving klandizie werd gegund. Zo ging dat in die tijd. En een werkster huurde je in voor 35 cent per halve dag. De Steenderensche Courant? Ook verleden tijd.

Over Tonia’s kleding komen we ook iets te weten. Zo zijn er vier gladde mutsen voor haar gestreken: die droeg men toen dus nog. En ook twee ‘liefjes’ gemaakt, waarschijnlijk hemden. Op haar begrafenis nuttigt men drie liter jenever à 1,10 per fles en een halve kist sigaren. Het luiden van de torenklok kostte echter maar liefst 5 gulden, relatief duur, net zo veel als het huren van het lijklaken. Daaraan voorafgaand heeft de vrouw van G. Harmsen op last van de burgemeester het lijk schoon helpen maken. Iets wat we tegenwoordig ietwat tactischer ‘de laatste verzorging van het lichaam’ zouden noemen.

Vlees per pond. Soms mocht het een onsje meer zijn.

Van D.F. Jolink kwamen de boter en de kaas

G.W. Rutgers leverde de koffie en de sigaren

De rekeningen voor de broodjes (L.P. Reudink), de jenever (van Wunderink van Den Bremer) en
het luiden van de torenklok (A. Kosstede). Buurman Berend Jolink (Hoogstraat 13) hielp haar tijdens
 haar laatste levensfase met diverse regelklussen. 

H.M. Eskes timmerde haar lijkkist

Vrouw Harmsen verrichtte diverse werkzaamheden, waaronder het helpen schoonmaken van het lijk

Dienstmeid Derkjen Eggink had nog geld tegoed

De laatste rekening van naaister J.H. ten Hout

Massink en Jansen krijgen nog geld voor geleverde klompen

G.J. Jolink heeft heel wat uren hout voor haar gezaagd

W.J. ten Broek zal een smit geweest zijn. Hij leverde onder meer een doofpot en een kachel. Die had ze kennelijk aangeschaft voor het huisje waarin ze toen ze stierf pas een week of zes woonde.

Het abonnement op de Steenderensche Courant

Een totaalplaatje van de kosten

De (fikse) rekening van huisarts Van Lonkhuijzen (1877-1965)

Hun zitplaatsen in de kerk. Hun enig kind Harmen zat niet naast zijn ouders.

Zo te zien werd er vanuit Toldijk zelfs helemaal in Deventer gewinkeld

Een briefje van B. Jolink aan de notaris. Het gaat over betalingen aan Eskes de timmerman, Meijers (voor geleverde stenen, zo lijkt het) in Zutphen, Ovink in Doetinchem (bouwmaterialen). Het zal om de bouw van Tonia's a.s. nieuwe huisje gaan: Hoogstraat 8.

Men kan kennelijk weinig aan op de praatjes van ene Ter Slaa

Een adres was nog niet nodig, laat staan een postcode

Genealogische noot

Mijn afstamming van Tonia Hartman

Tonia Johanna Hartman         1868 x Arend Gerhard Garritsen

Harmen Garritsen                  1906 x Aleida Berendina ten Broek

Marinus Garritsen                  1939 x Gerrie Busser

Alice Garritsen

Eerdere versies van dit artikel verschenen in:

·         De Zwerfsteen, periodieke uitgave van de Historische Vereniging Steenderen, 2018-1

·         OTGB - Oostgelders Tijdschrift voor Genealogie en Boerderijonderzoek, 2018-3